نوشته‌ها

معمولا هر چند سال یکبار آمار سرانه تولید روزانه زباله های پلاستیکی در نقاط مختلف دنیا ارائه می شود. در آخرین گزارش در سال ۲۰۱۵ میلادی کشورهای مختلف دنیا در این آمارگیری وضعیت زیر را داشته اند. همانطور که در نقشه زیر دیده می شود سرانه تولید روزانه زباله های پلاستیکی در کشورهای توسعه یافته ای مانند آلمان، هلند، ایرلند و ایالات متحده بیش از ده برابر بسیاری از کشورها مانند هند، تانزانیا، موزامبیک و بنگلادش است. دقت شود نقشه زیر تنها سرانه روزانه زباله های پلاستیکی تولیدی را نشان می دهد و اطلاعاتی در مورد نحوه مدیریت آن ها نشان نمی دهد.

میزان تولید زباله های پلاستیکی در نقاط مختلف دنیا و نحوه مدیریت آن

اما بخشی از این زباله های پلاستیکی تولیدی، زباله های سوء مدیریت شده هستند. این بخش از زباله ها به شدت در معرض خطر ورود به اقیانوس ها و آب های آزاد از طریق باد، حمل و نقل توسط جزر و مد، یا از طریق آبراه های داخلی به سواحل هستند. معمولا زباله های سوء مدیریت شده یا به طور کامل دفع نشده اند، یا اصطلاحا آشغال هایی هستند که قابلیت دفع ندارند. زباله هایی که در محیط زیست رها نیستند، اما مستعد ورود به آن هستند در اصطلاح کامل دفع نشده اند ( برای مثال در ایستگاه هایی میانی جمع آوری زباله یا در سطل های زباله خیابانی هستند) و آشغال ها بخشی از زباله ها هستند که در محیط رها شده اند و برنامه مدونی برای جمع آوری آن ها وجود ندارد. تصویر زیر سهم مناطق مختلف دنیا را از زباله های پلاستیکی مدیریت نشده نشان می دهد.

میزان تولید زباله های پلاستیکی در نقاط مختلف دنیا و نحوه مدیریت آن

همانطور که مشخص است الگوی این نمودار با نمودار سرانه تولید زباله های پلاستیکی متفاوت است و اثر بخشی سیستم های مدیریت پسماند در سراسر جهان مختلف است. برای مثال در کشورهای با درآمد بالا، از جمله بسیاری از بخش های اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا، نیوزیلند، ژاپن و کره جنوبی فعالیت های بسیار موثری در راستای ایجاد زیرساخت مدیریت جمع آوری زباله ها انجام شده است و این نکته به معنی منتقل کردن زباله ها (حتی بخش هایی که بازیافت یا سوزانده نشده اند) به محیط های امن و محل دفن زباله ها است. در سراسر چنین کشورهایی تقریبا هیچ زباله پلاستیکی به دلیل مدیریت ناکافی وجود ندارد. از طرف دیگر باید توجه داشت این وضعیت به این معنا نیست که هیچ پلاستیکی در معرض خطر ورود به محیط طبیعی نیست. اما در کشورهای کم درآمد تا درآمد متوسط که زباله ها به اندازه کافی دفع نمی شوند، مانند بسیاری از کشورها آسیای جنوبی و جنوب صحرای آفریقا، بین ۸۰-۹۰ درصد از زباله ها به اندازه کافی دفع نمی شوند و بنابراین رودخانه ها و اقیانوس ها در معرض خطر آلودگی هستند. این موضوع به شدت بر توزیع کلی زباله های مدیریت نشده که به رودخانه ها وارد می شوند و توسط بسترهای آبی – خاکی به سایر مناطق نیز جابجا می شوند، اثر گذار است.

اگر یکبار دیگر به صورت دقیق تر به سهم هر یک از مناطق مختلف در زباله های پلاستیکی مدیریت نشده توجه کنیم در می یابیم که در حالی که در کشورهای سراسر شمال امریکا و اروپا مقادیر قابل توجهی از زباله ها (به خصوص بر اساس سرانه) تولید می شوند، مدیریت خوب زنجیره ی جمع آوری زباله باعث شده است که مقدار بسیار کمی از این میزان در معرض خطر آلوده کردن اقیانوس ها و منابع آبی باشند.

میزان تولید زباله های پلاستیکی در نقاط مختلف دنیا و نحوه مدیریت آن

در حقیقت، حتی اگر آمریکای شمالی و اروپا به طور کامل زباله های پلاستیکی را از بین ببرند، باعث کاهش ۵ درصدی زباله های جهانی سوء مدیریت شده، می شوند. یکی از منابع اصلی زباله های پلاستیکی مدیریت نشده در جهان، کشورهای آسیایی هستند. چین بالاترین سهم زباله های پلاستیکی سوء مدیریت شده با حدود ۲۸ درصد از کل سهم جهانی را داراست، به دنبال آن ۱۰ درصد اندونزی و ۶ درصد فیلیپین و ویتنام سهم دارند. دیگر کشورهای دارای سهم زیاد در زباله های پلاستیکی مدیریت نشده عبارتند از، تایلند (۳٫۲درصد)، مصر (۳درصد)، نیجریه (۲٫۷ درصد) و آفریقای شمالی (۲درصد). این نکته یعنی برای حل چالش جهانی زباله های پلاستیکی مدیریت نشده بایستی برای سایر مناطق راه حلی اندیشید.

در بخش قبلی در رابطه با چرخه بازیافت بسته بندی های کاغذی و پلاستیکی و همچنین مواد اولیه لازم برای تولید آن ها مطالبی ارائه شد. این بخش انرژی لازم برای تولید، رد پای CO2 و میزان آلودگی ناشی از پسماندهای این بسته بندی ها را مقایسه خواهد کرد.

در مورد میزان انرژی و آب مورد مصرف در تولید بسته بندی های کاغذی و پلاستیکی باید گفت هیچ آمار دقیقی وجود ندارد. همچنین میزان انرژی و آب مصرفی به شدت به فناوری مورد استفاده در تولید، همچنین وضعیت منابع کشور مورد نظر بستگی دارد. اما در این میان نکته مهم استفاده بسیار زیاد آب در صنایع تولید کننده کاغذ است.

بسته بندی پلاستیک و کاغذی

یک پارامتر مهم برای بررسی میزان آسیب وارد شده از یک کالا به محیط زیست، برآورد رد پای CO2 کالای مورد نظر است. این پارامتر میزان گازهای گلخانه ای تولید شده را در طول عمر یک کالا مورد بررسی قرار می دهد. اما باید گفت روش مشخص و یکسانی برای محاسبه این پارامتر وجود ندارد. تا کنون محاسبات مختلفی برای اعلام مقدار رد پای CO2 بسته بندی های کاغذی و پلاستیکی ارائه شده است. اگر مرحله نهایی مصرف بسته بندی ها در نظر گرفته نشود و در حقیقت فقط مراحل تولید و فرآوری اولیه بسته بندی ها لحاظ شود، می توان گفت به ازای تولید هر تن کاغذ بسته بندی ۸۸۵ کیلوگرم CO2 تولید می شود. همچنین باید در نظر داشت از آنجاییکه برای تولید کاغذ بسته بندی بایستی تعدادی درخت قطع شود و این درختان در جذب CO2 می توانستند موثر باشند، باید گفت میزان CO2 اضافی که در اثر قطع درختان لازم برای تولید یک تن کاغذ بسته بندی به اتمسفر وارد می شود، برابر با ۷۳۰ کیلوگرم است. بنابراین برای تولید هر تن کاغذ بسته بندی ۱۶۱۵ کیلوگرم CO2 به اتمسفر وارد می شود. اما باید گفت در مراحل تولید پلاستیک های مورد استفاده در بسته بندی به صورت متوسط بین ۱۶۳۰ تا ۱۸۷۰ کیلوگرم CO2 تولید می شود. بنابراین باید گفت بسته بندی های پلاستیکی در چرخه عمر خود قدری بیشتر CO2 در مقایسه با بسته بندی های کاغذی به محیط اطراف وارد می کنند. اما باید دقت شود بسته بندی های پلاستیکی سبک تر از بسته بندی های کاغذی هستند.

نکته بسیار مهم در جمع بندی مقایسه استفاده از بسته بندی های کاغذی یا پلاستیکی، سبک بودن بسته بندی های پلاستیکی در مقایسه با انواع کاغذی، شیشه ای و فلزی است. به طور متوسط بسته بندی های پلاستیکی ۲ تا ۴ برابر از سایر بسته بندی ها سبک تر هستند. همین نکته باعث می شود استفاده از پلاستیک ها در بسیاری از کاربردها مقرون به صرفه باشد و کاهش وزن بسته بندی ها می تواند منجر به صرفه جویی در انرژی مصرف شده در حمل و نقل و حتی بازیافت بسته بندی ها شود. همچنین در بسته بندی مواد غذایی یکی از مهمترین مزیت های بسته بندی های پلاستیکی امکان تنظیم عبور پذیری گازها در بسته بندی و به دنبال آن افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی است. برای مثال در بسته بندی های پلاستیکی امکان کاهش نرخ عبور پذیری بسته بندی در برابر گاز مخرب اکسیژن وجود دارد.

نمودار زیر به صورت خلاصه یک مقایسه نسبی در ارتباط با استفاده از بسته بندی های پلاستیکی و کاغذی ارائه می کند. باید گفت انتخاب مواد اولیه مناسب برای تولید بسته بندی ها بایستی با دقت و بر اساس الزامات مورد نظر برای بسته بندی صورت گیرد.

بسته بندی پلاستیک و کاغذی

 

برای مثال در بسته بندی شیرینی و شکلات شاید بسته بندی های کاغذی مناسب تر باشند. یا بسته بندی های ثانویه بایستی از کارتن های کاغذی تهیه شوند. اما از طرف دیگر بسته بندی های پلاستیکی راه حل مهندسی و مناسب برای مواد غذایی تازه و فرآوری شده هستند.